آيدين آغداشلو: ماندگاری آثار شعاري بر مخاطب در درازمدت کم است

اين‌بار با آيدين آغداشلو از هنر شعاري و جنگ سخن گفتيم. عقايد وي در اين گفتگو نشان از علاقه‌ي او به نسبي دانستن هنر دارد. او از يكسو معايب هنر شعاري را برمي‌شمرد و از كوتاه‌مدت بودن اثرگذاري آن سخن مي‌گويد و ازسويي ديگر به تاثيرگذاري هرچند كوتاه آن و قدرتي كه در جذب مخاطب دارد، صادقه اشاره مي‌كند. از نگاه او موضوع جنگ در آثار نقاشان ايراني با تاثيرپذيري از واقعيت جن و تمايل به شعارگرايي نقاش در دو بعد هنر واقعي جنگ و هنر شعاري و تبليغاتي خود را بروز داده است.

آغداشلو از نبود هيچ تحقيق مدوني در حوزه‌ي نقاشي جنگ گله داشته و مي‌گويد: در عرصه‌ي هنر جنگ؛ نمونه‌های درخشان فراواني وجود ندارد.

آیدین آغداشلو، نقاش پیشکسوت و استاد دانشگاه به ايلنا گفت: دفاع مقدس به‌عنوان حادثه‌ای بزرگ، عمیق و با اهمیت قطعا" بر هنر و نقاشی ما تأثیر زیادی گذاشته است.

وی خواستار تحقیق درمورد تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جنگ بر هنر ایران معاصر شد و افزود: جنگ بر هنر ما تأثیر مستقیم و غیرمستقیم گذاشت و باید کسانی که کارشان تحقیق است؛ این تأثیرات را بررسی کنند تا میزان و شکل آن معلوم شود.
وی ادامه داد: کتاب‌های تصویری و تحقیقی زیادی تا به امروز درمورد جنگ منتشر شده است ولی متاسفانه تاکنون هیچ تحقیقی مدونی درمورد تأثیر جنگ بر هنر نقاشی ایران چاپ نشده است.

آغداشلو در تعریف تأثیر مستقیم و غیرمستقیم دفاع مقدس بر هنر نقاشی توضیح داد: تأثیر مستقیم شامل نقاشی‌های کاملا جنگی و با مضامین دفاع مقدس است که در آنها جنگ کاملا مشهود به تصوير كشيده شده است ولی دفاع مقدس تأثیرات غیرمستقیمی نیز در نقاشی ایران داشته که باید توجه بیشتری روی تمام نقاشی‌ها آن دوره شود تا آنها نيز معلوم شوند.

وی، گرافیک را یکی از موفق‌ترین حوزه‌هاي هنرهای تجسمی در نشان دادن جنگ دانست و بیان کرد: تأثیرپذیری جنگ در گرافیک به میزان بسیار گسترده‌تری منعکس شده و می‌توان این تأثیرپذیری را در پوسترها و کارهای گرافیکی که به طور مداوم و در حجم قابل توجهی به دفاع مقدس پرداخته‌اند، دید.
وی گفت: هر پرداخت هنری به دفاع مقدس را باید در طیف‌های مختلف از لحاظ کارهای قوی و ضعیف سنجید. کارهای قوی از لحاظ ارزش‌های هنری و بصری را از طیف ضعیف‌تر جدا کرد.

این استاد دانشگاه پرداخت هنرمندان حوزه‌ي اندیشه و هنر اسلامی به موضوع جنگ را بیشتر از سایر هنرمندان ذکر کرد و افزود: بیشتر هنرمندان حوزه مذکور با برپایی نمایشگاه‌های مختلف، کارها و آثار زیادی را در راه نشان دادن ارزش‌های دفاع مقدس و اندیشه‌های آن خلق کرده‌اند ولی این به این معنا نیست که سایر هنرمندان کاری در این حوزه نکرده‌اند.
وی اظهار کرد: هنرمندان سایر حوزه‌های فکری نیز به جنگ به عنوان یک مسئله بسیار مهم و غیرقابل گریز که در زندگی و مسایل عاطفی ملت ما تاثير زيادي گذاشته است، پرداخته‌اند.
آغداشلو ادامه داد: در کار بسیاری از هنرمندانی که در حوزه‌ي هنر اسلامی کار نمی‌کنند نيز می‌توان رگ و ریشه‌های هنر جنگ را دید. آنها بدون آنکه به طور مستقیم به دفاع مقدس در نقاشی پرداخته باشند، آن را به تصویر کشیده‌اند.
وی به یکي از آثار خود در این حوزه اشاره کرد و گفت: من اثری دارم که در آن یک مینیاتور به‌عنوان نماد ایران، سوخته و در فضایی پر از دود و با پس‌زمینه‌ای از ستون‌های آتش به تصویر کشیده شده که نشان دهنده‌ي جنگ و تجاوز دشمنان به ایران است. در اين اثر شايد من به طور مستقيم به جنگ اشاره نكرده باشم ولي منظورم دوران پرالتهاب دفاع مقدس است.
وی اذعان داشت: هرکس براساس جهان ذهنی و معنوی خود با موضوعی با این اهمیت مواجه می‌شود و این موضوع باید بدون اینکه جانبداری خاصی صورت گیرد، تقسیم بندی شود.
این نقاش پیشکسوت، پرداخت به دفاع مقدس را مختص عده‌ي محدودي ندانست و بیان کرد: انعکاس جنگ و اعتراض؛ محدود به کار چند هنرمند خاص نیست. درعین حال که در کار آنها شاید بیشتر این پرداخت نمایان باشد ولی در آثار دیگران نیز اين موضوع قابل ردیابی است. شاید موضوع یک اثر با دفاع مقدس در رابطه نباشد ولی تمامی آن تأثیر و تمامی آن واقعه شايد در اثر به صورت پنهان و لایه‌ای وجود داشته باشد.
وی، وجود آثار شعاری را درباره این موضوع امري عادی توصيف كرد و گفت: آثار شعاری هم برای دفاع مقدس قطعا خلق شده‌اند.اين امر از جنبه‌های گوناگون و متنوع تأثیرپذیری و انعکاس جنگ در هنر است و مختص ایران نیز نیست بلکه هنرمندان بزرگی در تمام دنیا نيز در مقوله‌ي جنگ شعاری کار کرده‌اند.
وی اظهار کرد: اگر اثري هنرمندانه، عمیق، لایه لایه و ماندگار باشد، به خودی خود شعار دادن را نیز بی‌اشکال می‌کند در این رابطه می‌توان به تابلوی "گورنیکای" پابلو پیکاسو نیز اشاره کرد که در رابطه با جنگ است و علاوه بر شعار دادن با رعایت همه عناصر؛ یک اثر هنری طراز اول ماندگار شده است.
آغداشلو همچنين بیان کرد: یک موقع می‌توان خیلی هنرمندانه شعار هم داد که این بستگی به هنرمند دارد ولی اگر بخواهیم اثری را با ذکر اینکه شعاری است؛ محکوم کنیم، شتابزده از روی موضوع گذاشتن است.
وی، ماندگاری آثار هنری را به اینکه آن را چه کسی خلق کرده مرتبط دانست و افزود: طبیعی است که اثری که بر مبنای احساسات فوری، در لحظه و با شدت و طغیان شکل می‌گیرد خیلی ماندگاری ندارد ولی اگر همین اثر هنرمندانه به مخاطب ارایه شود؛ قابل تأمل خواهد شد.
وی به دور شدن مخاطب عام از شعار در هنر اشاره کرد و گفت: آثار شعاری در لحظه‌ي آغاز برانگیزاننده است زیرا معمولا در آنها از یک سری سمبل‌هایی که هم مورد علاقه مردم هستند و هم خاطره‌انگیزند؛ استفاده می‌شود ولی ماندگاری و تأثیر این آثار بر مخاطب در درازمدت کم است.
وی در یک جمع‌بندی کلی وضعیت پرداخت هنر به مقوله دفاع مقدس را خوشحال کننده ندانست و افزود: متأسفانه نمونه‌های درخشان در این حوزه زیاد نیستند. آن تعهدی که هنرمندان نسبت به جنگ، مردم و ملت داشته‌اند هرچند تعهدی شریف است ولی چگونگی ادای این تعهد جای بحث و تحقیق دارد.
آغداشلو در پایان گفت: باید از عکاسی عکاسان دفاع مقدس به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌های هنرهای تجسمی قدردانی کرد زیرا آنقدر کارهای آنها هنرمندانه، تأثیرگذار و برانگیزاننده است که فصلی به نام عکاسی جنگ ایرانی در عکاسی دنیا باز شده است.